19 marca 1930
SPRAWOZDANIE KOMISJI BUDŻETOWEJ
o rządowym projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1927/28 (Druk nr 588)
I) Komisja w swej większości, rozważywszy przedłożony jej budżet dodatkowy za rok 1927/28 w całokształcie i w szczegółach, doszła do przekonania, że wzrost dochodów państwowych, którym się zaznaczył ten okres budżetowy, zawdzięczać należy w dużej mierze wzmożonej akcji egzekucyjnej, związanej ze ściąganiem podatków bezpośrednich, a więc silniejszemu zaciśnięciu śruby podatkowej. Dowodzi tego fakt, że w tymże samym okresie Ministerstwo Skarbu zaangażowało setki nowych egzekutorów, pokrywając ich pobory z kredytów pozabudżetowych. Dowodzi tego także wzrost odsetek zwłoki, kar, należności egzekucyjnych od podatków pośrednich, bo przeszło 100% w porównaniu z poprzednim rokiem.
II) Kredyty dodatkowe były w szeregu wypadków otwierane lekkomyślnie i bez planu. W niejednym wypadku ich wcale nie realizowano, w innych wypadkach kwoty, wyznaczone w uchwalonym przez ciała ustawodawcze budżecie, okazały się aż nadto wystarczające dla spełnienia zadań z dotyczącym paragrafem i pozycją związanych, w licznych wypadkach kredyty otwierane przekraczały o niemałe sumy wydatki rzeczywiście poczynione, co w zamknięciach rachunkowych zatajono, aby – jak to zaznacza NIK – zmniejszyć znacznie cyfrę, podaną tamże jako „niewyczerpane kredyty” i w ten sposób ukryć także fakt otwierania kredytów pozabudżetowych bez realnej potrzeby.
Jednym z drastyczniejszych przykładów owej bezplanowości w przekraczaniu budżetów jest otwarty na podstawie uchwały Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1928 r. na zakup 100.000 koców dla żołnierzy. Z przeprowadzonej kontroli okazało się, że za te sumę ani jednego koca nie kupiono, lecz zużyto ją na nagłą potrzebę dla żołnierzy uchwaloną, na co innego: na zakup sprzętu kwaterunkowego, na sanitariat, na wydatki biurowe i na wydatki uboczne przy wyżywieniu (872.685 zł). Zaznaczyć należy – o ile chodzi o ostatnią pozycję – że mimo to otwarto osobno kredyt na wydatki uboczne przy wyżywieniu w sumie 571.747, którego legalizacji Rząd w swoim obecnym przedłożeniu się domaga.
III) Rozważając poczynione przez ówczesny Rząd wydatki pozabudżetowe, Komisja doszła do przekonania, że dokonał on w okresie budżetowym 1927/28 przekroczeń nieusprawiedliwionych ani zobowiązaniami prawnymi Państwa, ani koniecznym wzrostem wydatków na płace i kredyty szacunkowe, zasadniczo przyjęte w Ustawie Skarbowej, na sumę łączną najmniej 230 mln zł. Sumę tę należało obrócić nie na wydatki, które nieraz były zbytkownymi, albo też szkodliwymi, lecz na obniżenie podatku obrotowego, podwyższenie minimum dochodu, potrzebnego dla egzystencji, a wolnego od podatku dochodowego, na zasilenie spółdzielni kredytowych dla miast i wsi, na budowę szkół.
IV) W przedłożonym budżecie dodatkowym figurują pozabudżetowe kredyty na fundusz dyspozycyjny Prezydium Rady Ministrów w kwocie 8.000.000 zł oraz na fundusz dyspozycyjny Ministerstwa Spraw Zagranicznych w kwocie 2.938.278 zł.
O ile chodzi o pierwszy, Rząd ani jednym słowem nie uzasadnił tak olbrzymiego przerostu wydatków, które wedle jego twierdzenia nie podlegają żadnej kontroli. W budżecie wyznaczono na ten cel kwotę 200.000 zł. Referent zwrócił się do pana prof. Kazimierza BARTLA, który w roku 1927/28 był Wicepremierem z zapytaniem, czy uważa za stosowne udzielić w tej sprawie wyjaśnień. Pan Premier BARTEL odpowiedział, że kwotę 8 milionów Prezydium RM otrzymało, że kwotę tę następnie wypłacono ówczesnemu Ministrowi Spraw Wewnętrznych, panu gen. SLAWOJ SKŁADKOWSKIEMU, który odbiór pokwitował. Po tym wyjaśnieniu Referent zwrócił się z zapytaniem, czy otrzymana przez gen. Składkowskiego kwota jest uwidoczniona we wpływach MSW oraz, czy ona tamże figuruje jako fundusz dyspozycyjny tegoż Ministerstwa.
Pan Minister Henryk JÓZEWSKI zastrzegł sobie udzielenie odpowiedzi w drodze telefonicznej w dniu następnym między godz. 11 a 12; w tymże czasie Referent zgłosił się telefonicznie do Pana Ministra, a swoje zgłoszenie powtarzał 4 krotnie, aż do godz. 15,30. Sekretariat stale odpowiadał, że Pan Minister odbywa konferencje. O godz. 15,30 oświadczono Referentowi, żeby się zgłosił następnego dnia o 10; Referent do tego się dostosował, dwukrotnie się zgłaszał i znowu mu odpowiedziano, że Pan Minister odbywa konferencje. Do tej chwili też Pan Minister nie uważał za stosowne udzielić Referentowi ani ustnego, ani pisemnego wyjaśnienia. A gdy ponadto powszechnie znaną, w prasie wielokrotnie powtarzaną i zresztą przez nikogo niezaprzeczoną rzeczą jest, że omawiana kwota 8 mln wypłacona została na koszty wyborcze obozu politycznego, którego jednym z czołowych kandydatów był b. Minister Skarbu Gabriel CZECHOWICZ, przeto skreślenie tego ośmiomilionowego kredytu i wydatku okazuje się najzupełniej uzasadnione.
Wręcz odmiennie przedstawia się sprawa kredytu dodatkowego na fundusz dyspozycyjny Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Ministerstwo to przedłożyło Referentowi wszystkie dokumenty, kwity i wykaz najdrobniejszych wydatków i wszystkimi danymi, jakie dla każdego wydatku są przywiązane.
Na tej podstawie Referent był w tym położeniu, że zgodnie ze swoim sumieniem uznać musiał te wydatki za poczynione w interesie nie jakiegoś obozu politycznego, lecz w interesie całego Państwa. Wydatki te jednak nie były tej natury, izby nie można ich było przedłożyć do uchwalenia Izbom Ustawodawczym jeszcze w czasie trwania okresu budżetowego 1927/28, jak to zresztą w podobnych wypadkach przedtem czynili panowie Ministrowie Spraw Zagranicznych.
V) Znajdując się w przymusowym położeniu i stojąc wobec faktów dokonanych, Sejm zniewolony jest zatwierdzić budżet dodatkowy, gdyż w razie przeciwnym, z powodu zbyt wielkiej luki wytworzyłby się chaos w gospodarce skarbowej Państwa. Niemniej jednak niektóre nielegalnie otwarte kredyty i dokonane przeniesienia w budżecie musiałyby być skreślone względnie unieważnione z powodu zbyt jaskrawej ich natury i z powodu zbyt drastycznego naruszenia ustawy. Uzasadnienie szczegółów znajduje się w sprawozdaniu N. I. K. oraz w „Uwagach do zamknięć rachunkowych za rok 1927/28.”
Wobec powyższego Komisja wnosi:
Wysoki Sejm uchwalić raczy
1) ustawę z druku nr 588 z załączonymi poprawkami,
2) załączoną rezolucję.
Warszawa, dnia 19 marca 1930 r.
w. z. Przewodniczącego (---) Henryk WYRZYKOWSKI
Sprawozdawca: (---) Herman LIEBERMAN.
REZOLUCJA
Sejm stwierdza, że Rząd w okresie budżetowym 1927/28 dokonał przekroczeń budżetowych bez podstaw ustawowych, nieusprawiedliwionych ani zobowiązaniami prawnymi Państwa, ani koniecznym wzrostem wydatków na płace i kredyty szacunkowe, zasadniczo przyjęte w ustawie skarbowej, łącznie na kwotę 230.000.000 zł.
Sejm, stojąc wobec faktów już dokonanych, nie odmawia legalizacji tych przekroczeń, stwierdza jednak, że Rząd postąpił nielegalnie, przy czym dopuścił się nadmiernego powiększenia budżetu państwowego.
